Kırgızistan Sübvansiyonsuz: Azizbek Kyrgyzbayev Ülkenin Nasıl Süt İhracatçısı Olarak Kaldığını Gösteriyor

Kırgızistan'ın bağımsızlığının 30 yıllık tarihinde hiçbir Kırgız vatandaşının sübvansiyon almadığını belirten Azizbek Kyrgyzbayev, etkinlik katılımcılarına şöyle konuştu: "Yatırımlar, yemler, inekler için sübvansiyonlar hakkında konuştuğunuzda, bize bu bir masal gibi geliyor."

Ona göre, önceki sunumu Kırgız süt endüstrisindeki krize adanmıştı.

2023 yılında Rus düzenleyici, Kırgız süt ürünlerinin Rus pazarına erişimini kısıtladığında kritik darbe geldi. Resmi şikayet sertti: Kırgızistan'daki sütün yaklaşık %95'i kişisel ve küçük çiftliklerde üretiliyor, bu da "izlenebilirlik ve kalite kontrolünü sağlamayı imkansız hale getiriyor."

"30 yıldır sütün %95'i küçük çiftliklerde üretilirken yaşıyorduk. Aniden 2023'te bunun artık devam edemeyeceğine karar verildi," dedi Azizbek Kyrgyzbayev.

Rusya'ya yapılan tedarik yasağı, ihracat hacimlerinde çift haneli düşüşe yol açtı. Konuşmacıya göre, kriz dönemindeki toplam ihracat düşüşü yaklaşık %10 civarındaydı, bazı pozisyonlar daha da düştü. 2024 yılına gelindiğinde, sektör kısmi bir iyileşme sürecine girdi, ancak pazar eski büyüme eğilimlerine geri dönmedi.

Uzmanın sunumuna göre, Kırgızistan yıllık yaklaşık 1,7 milyon ton süt üretiyor. Ham maddenin çoğu – %95'e kadar – kişisel hane çiftliklerinden ve küçük çiftliklerden geliyor. Üretilen sütün sadece yaklaşık %20'si endüstriyel işleme gidiyor.

"Bir inek gün boyu merada olduğunda, akşam döner, beş litre süt verir. Bu beş litreden dördü komşulara ya da işleyicilere satılır," diye anlattı Azizbek tipik modeli.

Ülkede endüstriyel hayvancılıkla uğraşan büyük çiftlikler azdır. Kırgız gerçekliğinde 300 ineklik bir çiftlik "büyük" olarak kabul edilir ve bu tür çiftlikler işleyiciler için rekabet nesnesi haline gelir: "300 ineğiniz varsa, fabrika sahibi arayıp sütü yalnızca ona vermeniz için adeta yalvarır. Birçok fabrika var, bunların çoğu az kullanılıyor," diye açıkladı konuşmacı.

Örnek olarak, büyük fabrikalardan birini verdi: günlük yaklaşık 150 ton tasarım kapasitesine sahip olan işletme, en iyi yaz aylarında yaklaşık 100 ton süt toplarken, kışın sadece 20-30 ton toplar. Kapasite yetersizliği, sektörde sistemik bir sorundur.

Azizbek Kyrgyzbayev'e göre, Kırgızistan'daki toplam süt üretimi yerel tüketimin yaklaşık iki katıdır. Bu, ihracat için bir temel oluşturur: yıllık dış tedarik hacmi yaklaşık 50 milyon dolar olarak tahmin edilir, ancak konuşmacı bu rakama "soru işaretleri" koyar ve doğru bir değerlendirmenin hala netleştirilmesi gerektiğini vurgular.

"Tüm bu koşullar altında neden hala tükettiğimizden daha fazla süt üretiyoruz ve ihracatçı olarak kalıyoruz?" diye soruyor Kırgızistan'dan uzman. "Cevap, komşularımızla aynı sorunlara sahip olmamız – teknoloji, güvenlik, genetik – ancak aynı zamanda üretim yapısal olarak aşırı."

Başlıca ihracat yönleri Kazakistan, Rusya ve Özbekistan'dır. 2017 yılına kadar Rusya ana pazardı ve 2023 kısıtlamalarından sonra Kazakistan önem açısından lider oldu.

Bugün, Azizbek Kyrgyzbayev'e göre, Kırgız süt endüstrisinin ana ihracat yönelimi Kazakistan'ın güneyidir. "Güney Kazakistan'da yaşayanlar ürünlerimizi iyi tanır. Üç bölgede iyi temsil ediliyoruz," dedi.

Aynı zamanda, konuşmacı olası genişleme ölçeğini değerlendiriyor: işleme hacmi ve kaliteli ham madde kaynağının sınırlı olması göz önüne alındığında, Kırgızistan'ın "muhtemelen güney Kazakistan'ın üç bölgesinden fazlasına ihtiyacı yoktur." Kırgız üreticiler bu bölgelerde süt ürünleri tedarikçisi olsaydı bile, ülke fiziksel olarak tüm talebi karşılayamazdı.

Azizbek Kyrgyzbayev, 2022–2023 yıllarında Rusya'da uzun süre satılamayan önemli tereyağı stokları oluştuğunu hatırlattı.

"Yaklaşık bir buçuk ila iki yıl içinde, depolarda sıkışıp kalan bu büyük tereyağı hacimleri nihayet satıldı," diye hatırladı.

Bu bağlamda, 2024 yılında ithal tereyağına olan talep toparlanmaya başladı ve Kırgız ürünleri Rus pazarına geri döndü. Azizbek Kyrgyzbayev'e göre, 2025 yılının sonuna kadar ihracat hacmi mali açıdan kriz öncesi seviyeye yaklaşabilir ve Kırgız endüstrisinin iyi yıllarda kazandığı yaklaşık 50 milyon dolara ulaşabilir.

Ayrıca, konuşmacı Özbekistan hakkında ayrı bir şekilde konuştu. Bir yandan piyasa çekici: son aylarda en yüksek fiyatlardan bazıları burada kaydedildi ve üç ay içinde Kırgız tarafı, konuşmacıya göre, yaklaşık 1050 baş canlı hayvanı buraya tedarik etti. Öte yandan, bu pazarla çalışma yapısının sorular yarattığını belirtti.

"Bu pazarın aslında nasıl çalıştığını kendimiz için hesaplamaya karar verdik. Ve sadece Özbek vatandaşlarının çalıştığını öğrendik. Resmi olarak, Rusya'dan sığır ithal eden bir Kırgız şirketi, sınıra teslim eden bir şirket, Özbekistan'a ihraç eden bir şirket var. Ancak bu adamlar sadece belgeleri imzalıyor. Baştan sona, her şey Özbekler tarafından yönetiliyor," dedi Azizbek Kyrgyzbayev.

Uzman, benzer bir durumun süt ticaretinde gözlemlendiğini, işlemlerin sıklıkla ürün akışlarının ve risklerin fiili kontrolünün Özbek muadillerinde kalacak şekilde yapılandırıldığını söyledi.

Kırgız süt üretim modeli, mera hayvancılığına, düşük yem maliyetlerine ve geleneklere dayanır. Ona göre, bu faktörler, sübvansiyon olmadan bile sütü fiyat açısından rekabetçi kılar. Ancak aynı model, hızlı verim artışı için fırsatları sınırlar: ortalama verimler düşük kalır ve işleme derinliği sınırlıdır.

Azizbek Kyrgyzbayev, belirli koşullar ve sübvansiyon eksikliğine rağmen, Kırgız süt endüstrisinin ana zorluklarının komşu ülkelerin sorunlarına benzer olduğunu vurguladı:

• çiftlik ve işleme düzeyinde modern teknolojilerin eksikliği;

• gıda güvenliği ve veteriner kontrolü konularında sorunlar;

• yüksek kaliteli genetik eksikliği.

O, özellikle Çin'den damızlık sığır ithalatı konusuna dikkat çekti. Ona göre, Kırgızistan, Çin damızlık sığırlarının kendi toprakları ve Kazakistan üzerinden geçişine izin verdi, ancak EAEU içindeki veteriner protokolleri konusundaki anlaşmazlıklar nedeniyle damızlık hayvanların doğrudan ithalatı için nihai onayı almadı.

"Veteriner hizmetlerimiz ve hayvancılık uzmanlarımız, Çin'deki damızlık çiftliklerini ziyaret etti ve üreme potansiyeli açısından, Avrupa veya ABD'deki bazı çiftliklerden daha kötü olmadıkları sonucuna vardı. Evet, kendi özellikleri var ama neden olmasın?" dedi Azizbek Kyrgyzbayev.

Regülasyon engelleri, onun görüşüne göre, sürü yenileme ve verimlilik artışını yavaşlatıyor.

Kırgızistan, birkaç sistemik görevi çözebilirse, Orta Asya'da kilit süt ihracatçısı olabilir:

• işlemeyi artırmak – fabrikalara ulaşan süt miktarını ve mevcut kapasiteyi yüklemek;

• çiftlikler ve genetik yatırımlar yapmak – daha üretken çiftçilik teknolojilerine geçiş yapmak;

• lojistiği güçlendirmek ve sözleşme disiplini – özellikle Rusya ve Özbekistan pazarlarıyla çalışırken;

• devlet ve özel sektör arasında koordinasyon – öngörülebilir, minimalist bile olsa bir destek politikası oluşturmak.

Kazakistan'da lider bir ulusal üretici olarak, Borte Engineering, Gıda endüstrisi için yüksek teknoloji ekipmanlar yaratır, Kalitesini Yurt İçi Üreticiler Kayıt Sistemi'ne dahil edilerek teyit eder. Şirket, Orta Asya genelinde işletmelerle başarılı bir şekilde işbirliği yaparak bölge ekonomisini güçlendirmektedir.

Yenilikçi ortak - DeLaval

Altyn sponsorları - Alpha L Service, MB-System

Qola sponsorları - Tetra Pak, LLP Clever Machines

SPX FLOW APV | SEITAL SEPARATION

Ortaklar - Kazakistan Süt Birliği, Sığır ve Kombine Irklar Cumhuriyetçi Odası, Food Master