O'zbekiston 17.05.2023

Qayta ishlash korxonalari o‘z sut-tovar fermalariga sarmoya kiritishga tayyor – Bahodir Umirshayxov

Manba: The DairyNews
O‘zbekiston oziq-ovqat sanoati assotsiatsiyasi raisi Bahodir Umirshayxov Toshkentda o‘tkaziladigan sut mahsulotlari olimpiadasining biznes dasturi bo‘yicha ma’ruzachi bo‘ladi. Sut sanoatidagi global voqea arafasida The DairyNews muxbirlari undan O‘zbekistonda sut sanoatining rivojlanishi va mahalliy fermerlar va qayta ishlovchilar oldida qanday muammolar borligi haqida so‘radilar?
Qayta ishlash korxonalari o‘z sut-tovar fermalariga sarmoya kiritishga tayyor – Bahodir Umirshayxov
Bahodir, agar O‘zbekistonda sut sanoati rivoji haqida gapiradigan bo‘lsak, men tushunganimdek, statistik ma’lumotlarga ko‘ra, hozir yuksalib bormoqda: 2023-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, mamlakatimizda sigirlar soni 4,9 boshni tashkil etgan. million boshga yetdi va yil davomida qariyb 100 ming sigirga ko'paydi va o'tgan yili sut ishlab chiqarish 11 million tonnani tashkil etdi.

Ha, bor, bor. Ko‘ryapsizmi, nima bo‘ldi, bizda sigirlarning 93,9 foizi dehqon xo‘jaliklarida to‘plangan. Bular shaxsiy yordamchi xoʻjaliklar, oila aʼzolarining mehnati asosida qishloq xoʻjaligi mahsulotlarini yetishtiruvchi va sotadigan oilaviy kichik fermer xoʻjaliklaridir. Shaxsiy yordamchi xo'jaliklar asosan o'zini o'zi ta'minlashga qaratilgan. Mamlakatdagi barcha sutning 93,9 foizini ishlab chiqaradigan ular ushbu hajmning qariyb 80 foizini sut va an'anaviy mahsulotlar: qaymoq, tvorog va sariyog' shaklida iste'mol qiladilar. Ortiqcha mahsulotlar mahalliy bozorlarda mustaqil ravishda yoki savdogarlar orqali sotiladi. Shaxsiy yordamchi xo'jaliklarda sut sog'ish darajasi past - har bir sigirdan 6-7 litr. Chorvachilikni almashtirishning asosiy usuli - tabiiy nasl. Ularning sotuvchanligi oshishiga bir qancha omillar to‘sqinlik qilmoqda, ulardan asosiysi qishloq xo‘jaligi erlarining cheklanganligi, tashqi moliyalashtirish manbalarining yo‘qligi, moddiy-texnika bazasining zaifligi, bilim darajasining pastligidir. Ular an'anaviy ishlab chiqarish texnologiyalariga qaratilgan.

Respublikada 3500 ta sut-tovar xoʻjaligi mavjud boʻlib, ulardan 600 tasida 100-500 ta qoramol, 200 tasi koʻp qoramol boqiladi. Yirik xo‘jalik xo‘jaliklari texnik jihatdan yaxshi jihozlangan bo‘lib, ularga yaxshi ozuqa bazasini, chorva mollari uchun to‘liq kunlik ratsionni ta’minlash, veterinariya punktlariga ega bo‘lish va sun’iy urug‘lantirishni qo‘llash imkonini beradigan katta uchastkalarga ega. Har bir sigirdan oʻrtacha yillik sut sogʻish sutkasiga 22-25 litr va laktatsiya davrida 272 kun. Fermer xo'jaliklari ishlab chiqarilgan sutning katta qismini to'g'ridan-to'g'ri yoki vositachilar - sut yig'uvchilar orqali qayta ishlovchilarga sotadi.

Nega O‘zbekistonda sigirlar soni va sut ishlab chiqarish ko‘paymoqda? Nega endi respublikada bu qiziq?

Davlat sohani har tomonlama qo‘llab-quvvatlamoqda. Chorva mollarini ko‘paytirish uchun subsidiyalar ajratilmoqda, yer resurslari ajratilmoqda. Yem-xashak bazasi, texnik jihozlar bilan ta’minlashda ko‘mak ko‘rsatilmoqda.

Iltimos, bizga subsidiyalar haqida gapirib bering, ular qanday hisoblab chiqiladi?

Ishlab chiqarilgan sutning litri uchun 400 so'm miqdorida. Bu bir litr sutning ulgurji narxining taxminan 10% ni tashkil qiladi.

Bu dehqonlarni, fermerlarni sut ishlab chiqarishga undash uchun yetarlimi?

Gap to‘liq kompensatsiya haqida emas, balki ishlab chiqarishni rag‘batlantirish haqida bormoqda. Subsidiyalar nafaqat sut ishlab chiqarishga, balki naslchilik mollarini sotib olishga ham ajratiladi. Sut tovar xo‘jaliklarida mahsulot sotishda muammo yo‘q. Ularning aksariyati sut ishlab chiqarish korxonalari bilan hamkorlik qiladi. Yirik fermer xo‘jaliklari sutni yig‘ish va sovutish uchun uskunalar bilan jihozlangan bo‘lib, bu uning sifatini ta’minlaydi.

  Ishlab chiqaruvchilardan sut yig'ish quyidagicha amalga oshiriladi. Birinchidan, ayrim qayta ishlash korxonalari aholi va fermer xo‘jaliklaridan xomashyo yig‘ishni mustaqil ravishda tashkil etadi. Buning uchun ular maxsus jihozlangan mashinalardan foydalanadilar va maxsus ruxsatnomalarga ega. Ikkinchidan, yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxslar sut yig'ishlari mumkin. Uchinchidan, ba'zi kolleksionerlarning ruxsatnomalari va patentlari yo'q, ular sutni bozorlarda savdogarlarga sotish uchun yig'adilar. O'rtacha sut yig'ish radiusi 80-100 kilometrni tashkil qiladi, ammo 100 kilometrdan ko'proqqa yetishi mumkin.

Chorvaning 90 foizdan ortig‘i dehqon xo‘jaliklarida boqilayotganini inobatga olsak, 2022-yilda 11 million tonna sut yetishtirilgani haqidagi statistik ma’lumotlarga ishonish mumkinmi, chunki xususiy xonadonlar qancha sut sog‘ilgani haqida davlatga hisobot bermaydi?

Qanday bo'lmasin, to'liq rasmni taqdim etib bo'lmaydi, men roziman. Qayta ishlangan sut hajmi bir yarim million tonnani tashkil qiladi. Bizda ko'p yillar davomida xususiy sektorda ham, davlat sektorida ham ishlagan juda ishonchli manbalar mavjud. Biz turli joylardan kelgan ma'lumotlarni solishtirish qobiliyatiga egamiz. Bu maʼlumotlarga koʻra, 2021-yilda 15 million tonna boʻlsa, shundan olti million tonnasi buzoqlarni boqishga ketgan. To‘qqiz million tonna qoldi. So'nggi ma'lumotlarga ko'ra, taxminan 11 million tonna.

Bu qaysi yil?

2022 yil uchun Ishonch bilan ayta olamanki, xomashyoning keskin tanqisligi hozir sut sanoatida asosiy muammo hisoblanadi. Bu esa dehqon xo‘jaliklari suti qayta ishlovchilarga to‘liq yetib bormayotgani bilan bog‘liq.

Bugungi kunda respublikada sut taqchilligi qanday?

Sutni qayta ishlash korxonalarining kam yuklanishi 10% dan 70% gacha. Bizda 400 ga yaqin yangi qayta ishlash korxonalari bor, ularda zamonaviy uskunalar, Yevropa ishlab chiqarish standartlari mavjud, u yerda hamma narsa kuzatiladi. Yagona muammo - xom ashyoning keskin tanqisligi. Respublikada sut, sut ishlab chiqarish bor, lekin xom ashyoni sutni qayta ishlash korxonalariga yetkazib berish katta muammo. Defitsit protsessorlari quruq sutdan foydalanishni to'ldiradi. Oʻzbekistonga SMPning asosiy yetkazib beruvchilari Belarus, Ukraina, Qirgʻiziston, Turkiya va Eron hisoblanadi. Shu bilan birga, 2021 yilni hisobga olmaganda, import hajmining har yili o'sishi kuzatilmoqda. 2021-yilda O‘zbekiston 6,2 million dollarlik 2350 tonna quruq sut import qildi, bu 2020-yilga nisbatan 1,5 million dollarga kam, bu asosan Belarus va Ukrainadan importning kamayishi hisobiga. Buning sabablaridan biri transport narxining oshishi.

Sut mahsulotlari biroz eksportga yo'naltirilgan. Maqsad - ichki bozorda sotish hajmini oshirish. Iste’mol tarkibi jadal rivojlanayotgan chakana savdo tarmog‘i va O‘zbekiston aholisining o‘sishi bilan o‘zgarib bormoqda. Ta’kidlash joizki, respublika aholisining yarmidan ko‘pi Toshkent va Farg‘ona vodiysida to‘plangan. Poytaxt aholisi mamlakatda eng katta xarid qobiliyatiga ega. Iste'molchilarning xohish-istaklarida o'zgarishlar mavjud: qulay qadoqlash va qadoqlash, aniq etiketlash, uzoqroq saqlash muddati, sog'lomroq mahsulotlar. To'g'ri saqlash sharoitlari, savdo javonidagi assortiment. Bozorda sut mahsulotlari chakana savdo aylanmasining o'sishi kuzatilmoqda. Demak, 2021-yilda o‘sish o‘tgan yilga nisbatan 5,3 foizni tashkil etib, 3 trillion 48 milliard so‘mni, 2020-yilda – 2 trillion 288 milliard so‘mni, 2019-yilda – 1 trillion 927 milliard so‘mni tashkil etdi.

Shu bilan birga, dehqon bozorlarida sut va sut mahsulotlari aylanmasi 386 milliard so‘mni tashkil etib, O‘zbekiston ichki bozoridagi sut mahsulotlari chakana savdosining qariyb 17 foizini tashkil etdi. Mutaxassislarning fikricha, mamlakatimizda iste'mol qilinadigan sut va sut mahsulotlarining qariyb 30 foizi norasmiy savdo bozorlari: dexon bozorlari va aholi turar-joylari hovlilari orqali yakuniy iste'molchiga yetib boradi. Bu ko‘rsatkich turli savdo kanallarini rivojlantirish, aholi o‘rtasida sut mahsulotlarini iste’mol qilish madaniyatini oshirish, sog‘lom va qulay oziq-ovqat mahsulotlariga nisbatan iste’mol imtiyozlarini o‘zgartirish jarayonida kamayishi kutilmoqda.

Ya'ni, bozorlarda eski usulda sotish siz uchun hamon odatmi?

Ha.

Qiziqarli. Men buni uzoq vaqtdan beri ko'rmaganman. Bu qanday mashhurlik bilan bog'liq, bu an'anami?

Bu Markaziy Osiyo respublikalarida hamma joyda kuzatiladi. Bir tomondan, ha, an'ana. Boshqa tomondan, ko'rdingizmi, biz uzoq vaqt yopiq makonda yashadik, 2016 yilgacha bizda yopiq iqtisodiyot mavjud edi. Keyin ular asta-sekin ochildi, endi hamma narsa ochiq. Va kundan-kunga hamma narsa o'zgaradi. Lekin hammasini o'z yo'liga qaytarish uchun vaqt kerak.

Ayting-chi, O‘zbekiston Belarus, Ukraina, Qirg‘izistondan import qilinadigan sut miqdorini hisobga olsak, davlat umuman importni o‘z xomashyosi bilan almashtirishdan manfaatdormi?

Qayta ishlash korxonalari, istisnosiz, xomashyo zonalarini rivojlantirish, qayta ishlash hajmini kengaytirish va ko‘paytirish, o‘z sut-tovar fermalariga sarmoya kiritish rejalarini e’lon qildi. Ular uchun davlat tomonidan idoralar, moliyaviy fondlar yaratilgan, ko‘plab imtiyozli kreditlar, jumladan, qoramol olib kelishga, urug‘lantirishga katta mablag‘lar ajratilmoqda.

Vaholanki, O‘zbekistonda har kvadrat kilometrga sigirlar soni 11 boshni tashkil etadi, bu esa bunday hudud uchun juda ko‘p. Va, ehtimol, bu erda chorva sonini ko'paytirish haqida emas, balki sigirlar yiliga 2000 kilogrammdan sal ko'proq sut berishini hisobga olsak, mahsuldorligini sifatini oshirish haqida gapirish kerak.

Sifat bir narsa. Oziq-ovqat bilan bog'liq muammolarimiz bor. Chorvamizni boqish uchun yaylovimiz kam.

Men shu haqda gapiryapman, sizlar chorva sonini ko‘paytiryapsizlar, lekin hayvonlarni boqadigan hech narsa yo‘q.

Bu masala yechimini chorvachilikni keng va keng rivojlantirishda ko‘ramiz. Bu birinchi. Ikkinchidan, bizda suv muammosi bor, juda qattiq qurg'oqchilik kelmoqda. Shuning uchun biz tejamkor yondashuvlar va energiyani ko‘p talab qiluvchi texnologiyalarni joriy etishimiz kerak.

Va shunga qaramay, siz sut sanoatining asosiy muammosi sifatida xom ashyo tanqisligini ko'rasiz. Buni qanday hal qilish kerak, tushunish bormi?

Buning uchun qandaydir rejamiz bor. Biz barcha dehqon xo'jaliklarini to'playdigan mobil ilovani ishga tushirmoqchimiz. Fermada olti-yigirma sigir bor deylik, shuncha litr sut berib, sotishga tayyor. Bularning barchasi ilovada ko'rsatiladi va yaqin atrofdagi protsessorlar ular bilan bog'lanib, ushbu sutni yig'ishlari mumkin.

Shunday qilib, sizda qishloqlar bo'ylab sayohat qiladigan va uni yig'adigan sut yig'uvchilar bor.

Uni to'playdiganlar bir narsa, ammo sut mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar uchun bunday ma'lumotlar shunchaki etarli emas. Biz bunday dasturni yaratmoqdamiz. Katta ehtimol bilan bu yil oxirida paydo bo'ladi. Sut yig'uvchilar ham chekka hududlarda joylashgan, shuning uchun tegishli raqam bo'lmasa, transport vositalarini boshqarish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas.

Sizningcha, bu sut tanqisligini qoplashga yordam beradimi?

Ha. Bu allaqachon amalda qo'llanilgan.

Qayerda?

Yevropa mamlakatlarida. Niderlandiya, Belgiya va boshqalar.

Intervyu uchun katta rahmat!


Barchani 2023-yil 21-26-may kunlari Toshkent shahrida boʻlib oʻtadigan Sut mahsulotlari Olimpiadasida kutamiz. Tadbir shaharning eng rang-barang, go‘zal va zamonaviy maskanlaridan biri bo‘lgan Hilton Tashkent City mehmonxonasida bo‘lib o‘tadi!

Tadbir uchun ro'yxatdan o'tish Sut olimpiadasining rasmiy veb-saytida SHU YERDA joylashgan.

Sut olimpiadasi dunyodagi eng yirik tadbirlardan biri bo'lib, har yili jahon sut sanoatining yuzlab vakillarini birlashtiradi. 13 yillik faoliyati davomida Sut Olimpiadasi butun dunyodan sut sanoatining 11 000 dan ortiq ishtirokchilarini birlashtirgan.

Sut olimpiadasining asosiy maqsadi jahon sut mahsulotlari bozori istiqbollarini aniqlash, mavjud sanoat muammolarini baholash, sohaga eng kuchli ta'sir ko'rsatadigan tendentsiyalarni prognoz qilish va yangi imkoniyatlarni izlashdan iborat.

Hamkorlar va homiylar:

Oltin homiy: RM-Agro agrosanoat xoldingi
Biznes dasturi homiysi: MARBO
Buxoroga ekskursiya homiysi: Doehler
Maxsus homiylar: Alta Genetics Russia va AgroSammix
Hamkorlar: Qozogʻiston Sut uyushmasiRespublika sut va qoramol zotlari palatasiDairyNews UZFrance GroupBT Innovatsion moliya fondiiMASDeLavalAGRITECHNICAEuroTier

Ro'yxtga qaytish

03.03.2022
2 mart kuni Vazirlar Mahkamasi inqiroz sharoitida aholi va biznesni qo'llab-quvvatlash to'g'risidagi qonun loyihasini ma'qulladi. Xususan, hujjat allaqachon amalga oshirilayotgan qo'llab-quvvatlash chora-tadbirlar bir qator uzaytirish va yil 2022 oxirigacha ko'k sub'ektlarining tekshirish bo'yicha moratorium joriy etish nazarda tutadi. DairyNews bir tekshiruvda dolzarb ma'lumotlarni to'pladi.
To‘liq o‘qish
  • Пн
  • Вт
  • Ср
  • Чт
  • Пт
  • Сб
  • Вс
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7
  • 8
  • 9
  • 10
  • 11
  • 12
  • 13
  • 14
  • 15
  • 16
  • 17
  • 18
  • 19
  • 20
  • 21
  • 22
  • 23
  • 24
  • 25
  • 26
  • 27
  • 28
  • 29
  • 30
  • 31
Taqvim